Gökçe Dönmez – Özel Eğitim Öğretmeni
Instagram: @ozelegitim_bilgipaylasim
Otizm Spektrum Bozukluğunun belirtilerinden olan sınırlı ilgi ve tekrarlayıcı davranışlar içerisine yiyecek seçiciliği de girmektedir. Yiyecek seçiciliğinin; yiyeceğin çeşidine, dokusuna, kokusuna, ısısına, rengine, tadına bağlı olabildiği gözlenmiştir.
OSB’li çocukların sadece yiyecek seçiciliği değil, yiyeceği uzun süre ağızda tutma, hızlı yemek yeme gibi beslenme problemlerinin olduğu da, zaman zaman aileler tarafından bildirilmektedir.
Bu yazıyı hazırlarken altı yıllık meslek hayatımdaki tecrübelerimle beraber Sakarya Üniversitesinden Sayın Doçent Doktor Bekir Fatih MERAL’in “Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklarda Beslenme Problemleri ve Bilimsel Dayanaklı Davranışsal Müdahaleler “ adlı makalesinden kesitlere de sık sık yer verdim. Türkiye’de OSB’li bireylerin beslenme problemleri üzerine kısıtlı çalışmalar yapılmasına rağmen bu faydalı bilgiler içeren makaleye ulaşmak isterseniz internetten bulabilirsiniz.
Aşağıda bahsedeceğim müdahale yöntemlerinin yurt içi ve yurt dışı birçok kaynakta bahsi geçmekte olup, hepsi bilimsel dayanaklıdır.
- Şekil verme: Bu yöntem ile çocuğunuzun yediği yemek seçeneğini genişletebilirsiniz. Örneğin; çocuğunuz çok fazla pilav seviyordur, her gün pilav yemek istiyordur ve siz et yemesini istiyorsunuz. O zaman ilk gün parmağınızın bir boğumu kadar bir eti parçalayıp pilava karıştırın. Çocuğunuz fark etmezse ikinci gün iki boğum kadar eti pilava karıştırın. Bu şekilde gün gün yediği et miktarını arttırabilirsiniz. Diyelim ki beşinci gün eti fark etti, pilavı yemek istemedi. O zaman dördüncü gün pilava eklediğiniz et miktarına geri dönün ve birkaç gün bu miktarda kalın. Sabır ve kararlılık olmazsa olmazımız.
- Premack Kuralı: “Çorbanı içersen parka oyun oynamaya gideriz”, “Ispanağını yersen en sevdiğin oyuncakla oynayabilirsin” gibi yediği yemekten sonra çocuğunuza bir ödül vaat edebilirsiniz. Söz verdiğiniz ödülü gerçekleştirmeyi unutmayın ama. Çünkü bu ödül burada davranışımızın pekiştirilmesini sağlayacaktır.
- Her Öğünde Aynı Yemek: Diyelim öğlen patlıcan yemeği verdiniz ama çocuğunuz yemedi. Israrcı olmayın, kalkmak istiyorsa masadan başka bir şey yemeden kaldırın. Akşam yemek saatine kadar abur cubur ya da başka bir yemek yedirmeyin. Akşam aynı patlıcan yemeğini karnı çok açken tekrar sunun. Eğer yemeği yerse çok coşkulu bir şekilde pekiştirin. Yemezse aynı yemeği ertesi gün öğlen tekrar sunun. Her yöntemde olduğu gibi yine burada da kararlı olmamız çok önemlidir. Çocuğunuz acıkınca problem davranışlar sergileyebilir. Sakinliğinizi koruyarak müdahale etmeniz buradaki kritik nokta olacak, unutmayın.
- Eş Zamanlı Sunum: Tercih edilen yiyeceğin üstte, tercih edilmeyen yiyeceğin onun altında sunulmasıdır. Örneğin; bir kaşıkta etin üzerini pilavla örtün. Burada et tercih edilmeyen, pilav tercih edilen yiyeceğimiz olduğunu varsayıyoruz.
- İzleyici Gıda Tekniği: Tercih edilmeyen bir yiyeceğin hemen ardından tercih edilen bir yiyeceğin pekiştireç olarak sunulmasıdır. Tatlı yiyecekleri seven bir çocuk için balığını yediğinden dolayı helvayla ödüllendirilmesi gibi.
- Yeniden Sunum: Diyelim çocuğumuz yiyeceği ağzında çiğneyip geri çıkartıyor ya da ağzında tutuyor, yutmuyor. Bu gibi durumlarda çocuğun ağzından çıkardığı ya da ağzında tuttuğu lokmayı alarak tekrar çocuğa yeni bir yiyecekmiş gibi sunarız.
- Sıralı Sunum: Çocuğa tercih ettiği bir yiyeceğin arkasından sevmediği yiyeceğin sunulmasıdır. Pilavı seven bir çocuğa pilavın arkasından ıspanağın yedirilmesi gibi.
Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar:
- Her tekniğin uygulanması sırasında, uygulayan kişinin kararlı olması önemlidir.
- Yiyeceklerin miktarı bir anda değil yavaş yavaş kademeli olarak arttırılmalıdır.
- İstenilen yiyeceğin çocuk tarafından kabul edildiği görüldüğünde mutlaka sembollerle, oyuncaklarla pekiştirilmesi gerekir.
- Sunulan yiyecek çocuk tarafından ağza alınmazsa, 5 sn çocukla etkileşime girmeden mola verilmelidir.
- 3 deneme yapılmasına rağmen çocuk ağzını açmıyor ve yiyeceği kabul etmiyorsa mümkün olan en az fiziksel yardım ile çocuğun ağzı açılarak lokma çocuğun ağzına bırakılır. Yutması için çabalanır. Bu sırada oluşabilecek problem davranışlar görmezden gelinir.
- Ağza alınan her lokma mutlaka sosyal pekiştireçlerle desteklenir.
Kaynakça:
- UDA Dergisi
- JABA
- OSB Olan Çocuklarda Beslenme Problemleri ve Bilimsel Dayanaklı Davranışsal Müdahaleler – Bekir Fatih MERAL – Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi (2017)