Emine Timuçin moderatörlüğünde, @otizmli.dergisi instagram kanalımızdan gerçekleştirdiğimiz canlı yayında konuğumuz, Psikolog Doç. Dr. Alev Girli idi. Kendisi ile Otizm Spektrum Bozukluğunda Ergenlik Döneminde Sosyal Yaşama Uyum ve Davranış Sorunlarına müdahale konusunu konuştuk.
Aşağıdaki yazı, bu yayının kısa bir özetidir. Yayının tamamını youtube kanalımızdan izleyebilirsiniz.
Normal gelişim gösteren bireyler için önemli olduğu gibi, özel gereksinimli çocuklar için de ergenlik öncesi hazırlıklar çok önemlidir. Çocuğa vücudunda oluşacak değişiklikler, karşılaşacağı sorunlar ile ilgili bilgilendirme yapılması ve sorularına cevap verilmesi çok önemlidir. Cinsel sağlık ve gelişim bilgisi ile ilgili bir ön hazırlık olmazsa, çocuk bir anda anlamlandırmakta zorlanacağı şeyler ile karşılaşmış oluyor. Otizmli çocukların bunları anlamlandırması daha da zorlaşıyor. Bizim ergenliğe kadar olan süreçte ne yaptığımız çok önemlidir. Bağımsız yaşam becerileri, özbakım becerileri gibi becerileri, çocuğun tek başına ne kadar yerine getirdiği bu aşamada önemlidir. Çocuğun konuşma tarzı, giyinişi ve davranışları yaşına uygun olmalıdır.
Çocuğun yaşına ve anlama düzeyine uygun olarak, ergenlik döneminde yaşayacağı değişimler ve sebepleri anlatılmalıdır. Kız ise anne tarafından, erkek ise de baba tarafından, bir özel eğitimciden veya uzmandan destek alınarak anlatılmalıdır. Çocuk günlük yaşam becerilerini öğrendiği gibi, cinsel gelişimi de öğrenmelidir. Karşılaştığı durumlar ile nasıl başa çıkabileceğini bilmelidir.
Bir davranışın problem davranış olarak adlandırılması için, nerede ve nasıl yapıldığı önemlidir. Örneğin çocuk okul bahçesinde mastürbasyon yapıyor ise bu bir problem davranıştır. Çocuk bu davranışı odasında veya kişisel alanında yaptığında bunu problem davranış olarak değil de, ergenliğin getirdiği doğal bir gelişim olarak görürüz. Çocuk neyi nerede yapabileceğini öğrenmeli, bulunduğu sosyal ortama uygun davranışlar sergileyebilmelidir. Özel bölgelerini ve başkalarının özel bölgelerini bilerek, kişisel sınırlarını korumalıdır. Arkadaşına veya bir başkasına dokunurken, nereye dokunabileceğini/dokunamayacağını bilmeli, kendisi de vücudunda nerelere dokunulmasına izin vereceğini/vermeyeceğini bilmelidir. Bunlar görseller yardımı ile çocuğa anlatılabilir.
Vücut temizliği ve bakımı ile ilgili beceriler, beceri analizi yöntemiyle, görsellerden yararlanılarak çocuğa öğretilebilir. Becerilerin nasıl öğretileceğine, çocuk özelinde karar verilmelidir. Buna çocuğu iyi tanıyan eğitimcisi ve ebeveynleri birlikte karar vermelidir.
Tırnak kesme becerisi ile ilgili öneriler: Saç kesmekten veya tırnak kesmekten hoşlanmayan çocukların, bu durumu duyusal farklılıklarından kaynaklı olabilir. Aşırı kaçınma davranışı gösteren çocukların bu becerilere, önce öğretmenleri ile okulda çalışmaları, daha sonra da evde çalışmaları yararlı olabilir. Bu gibi becerilerde, aşırı kaçınma davranışı gösteren çocuklar, okulda becerileri deneyimledikten sonra evde devam edebilirler. Beceriler çocuğun yaşına ve gelişimine uygun olarak seçilerek öğretilmelidir.
Davranış problemlerinde, öncelikle davranışı neyin ortaya çıkardığını tespit etmeliyiz. Nerede, ne yaparken sorun çıkıyor? Örneğin en çok yemek sırasında bağırmaya başlıyor ise nedeni bir yerden sonra yemek istememesi olabilir. Böyle durumlarda çocuğa “doydum, dur, yeterli” gibi kavramlarla ne istediğini söylemeyi öğretebilirsiniz. Böylelikle yemekteki bağırmaları bir süre sonra gereksiz hale gelir. Çocuk öfkelendiğinde kızmamız, tepki göstermemiz onu daha da öfkelendirir ve sakinleştirmez. Önce biz sakin olmalıyız ki onu sakinleştirebilelim.
Çocuk nerede/nasıl/ne giyeceğini bilmeli ve ona uygun davranmalıdır. Örneğin evde hangi kıyafetleri giyineceğini, okulda, dışarıda nasıl giyineceğini bilmeli ve bu ayrımları yaparak ona uygun davranmalıdır. Başkalarının kişisel alanlarını ve kendi kişisel alanlarını bilmeli ve ona uygun davranmalıdır. Bu becerilerin öğretiminde beceri analizi ve görsellerden yararlanılabilir.
Yayını Özetleyen: Gülsüm Kılıç