Ayşegül Akkuş
Özel Eğitim Öğretmeni
Instagram: @online.ogretmen
Otizm; çok geniş kapsamda bilgi gerektiren bir alandır. Otizmin kendi içinde tipik özelliklerinin olması gibi her otizmli bireyin de kendilerine özgü özellikleri bulunmaktadır. Bu durum, her bireyde karşılaşılacak davranışların ve tepkilerin değişmesinde rol oynar. Otizmli bir öğrencinin ders içi veya dışı uygulamalarını gerçekleştirirken planlar dahilinde ilerlenir. Eğer birey, eğitsel planlarındaki hedefleri engelleyecek derecede problem davranışlara sahipse öncelikle problem davranışlarla ilgilenmek gerekir. Sınıf içi yaklaşım, yöntem veya tekniklerin ilk basamağı UDA’dır (Uygulamalı Davranış Analizi). Problemlerin varlığı belirlenir, sayısal olarak kayıtları tutulur, ne yapılması veya ne yapılmaması gerektiğine göre Uygulamalı Davranış Analizi uygulanır.
Yapılacak tüm uygulamalar daha önce kanıtlanmış ve bilimsel odaklı olacaktır. Bu yüzden problem davranışları en aza indirirken ya da bireye yeni bir davranış kazandırırken uygulanması gereken model UDA olacaktır. Davranışçı modellerde esas alınan, bireyin topluma göre kabul görür şekilde hareket etmesidir. Yani toplum içinde bireyden istenen davranışları artırma veya bireyin istenmeyen davranışlarını en aza indirme olarak söylenebilir. Uygulamalı davranış analizinde, olumlu davranışlar ödüllendirilir olumsuz davranışlar ise öğretmen tarafından düzeltilir.
Kaynaştırma eğitimi, otizmli öğrenciler için eşitlik ilkesi gereği, en az kısıtlayıcı ortamda eğitim alabilmeleri adına normal gelişim gösteren akranlarıyla birlikte eğitim ve destek eğitim alabildikleri en uygun eğitim uygulamalarındandır.
Kaynaştırma/Bütünleştirme uygulamalarının amacı; çocuğu normal hale getirmek değil, çocuğa göre en uygun sınıf ortamını sağlayarak ilgi ve ihtiyaçlarına yönelik olarak eğitim vermek olacaktır. Bu yüzden öncelikle sınıf ortamı düzenlenmelidir. Öğrencinin bulunduğu sınıfın öğretmeni, otizmle alakalı gerekli araştırmaları yaparak sınıf içinde öğrenciye uygun davranış biçimleri konusunda bilgi sahibi olmalıdır. Sınıf öğretmeni kaynaştırma öğrencisini normal gelişim gösteren akranlarına tanıtırken drama yöntemini kullanarak öğrencilerin empati kurmalarını sağlayabilir. Öğretmenler, materyalleri kaynaştırma öğrencisine uygun olacak şekilde hazırlayarak ders içi uygulamalara devam edebilir. Ders dışı aktiviteleri de tercih etmek otizmli kaynaştırma öğrencisinin sosyal gelişimi açısından faydalı olacaktır.
Sınıf öğretmenleri ve destek eğitim veren öğretmenler, işbirliği içerisinde ve planlı şekilde uygulamaları devam ettirmelidirler.
Etkinlik Çizelgeleriyle Öğretim: Günlük yaşam, özbakım veya oyun becerilerini öğretirken kullanılan, becerilerin adım adım, küçük parçalara bölünüp görsel olarak hazırlanmasıyla uygulanır.
Fırsat Öğretimi: Öğrencilerin iletişim becerilerinin geliştirilmesine yönelik olarak kullanılır. Bireyin ilgisini çeken nesne ulaşamayacağı yere konularak sözel olarak, jest veya mimiklerle iletişim başlatması istenir.
Pecs (Resim değiş tokuşuna dayalı görsel iletişim yöntemi): Temelinde bireye iletişim yöntemlerini kazandırmanın olduğu, iletişimi öğretmenin yönettiği ve öğrencinin aktif olduğu bir yöntemdir.
Sosyal Öyküler: Sosyal öyküler hazırlanırken, okuma – yazma bilen çocuklarda basit cümlelerden, okuma – yazma bilmeyen çocuklarda da resimler, semboller ya da fotoğraflardan yararlanılarak öyküler hazırlanır. Hazırlanan öyküler; çocuklara, sosyal ortamlarda ne yapmaları gerektiğini anlatır. Sosyal öyküler ile öğrenen çocuk, öykünün sahibi olmalı, öykü onun için yazılmış olmalıdır. Bu öykülerin çoğu sosyal davranışın içindeki “nasıl” ı ve bazı “neden” leri açıklamaktadır. Her öykü; çocuğun anlamakta güçlük çektiği durum hakkında detaylı bilgi vererek başlar. Sonra öykünün nerede geçtiği, kimlerin olduğu, çekilen zorluğun doğası ve gerçek yaşamda ne olduğu dahil edilir. Öyküler; tanımlayıcı ve anlatıcı (ne olduğunu ya da olacağını ve nedenlerini anlatan), geniş açı ve genelleyici (bazı durumlarda insanların ne hissettiğini ve nasıl tepki verdiğini anlatan), yönetici (herhangi bir durum içinde ne olması gerektiğini anlatan) olmak üzere üç cümle çeşidinden oluşur. (https://www.otizmvakfi.org.tr/tedavi-ve-egitim/)
Sınıf içinde yararlanılabilecek yaklaşım veya modellerden bazıları yukarıdaki gibidir. Otizm için UDA modeli, OÇİDEP, EYDE programları incelenmelidir. Bunların dışında duyu bütünleme ve çeşitli terapilerle otizmli bireyler desteklenebilir.