Figen Yurdakul
Psikolog
Instagram: @uzm.psk.figenyurdakul
Davranış problemleri, genel olarak çocuğun eğitim, öğrenim, beceri geliştirme sürecini olumsuz etkileyen, kendisine ve çevresine zarar verme ya da rahatsızlık vermeye sebep olan davranışlardır. Vurma-Isırma-tükürme-çocuğun caddeye atlaması- oyuncakları kırması-bağırma bazı davranış problemleri olarak sıralanabilir. Genellikle okul öncesi eğitiminde ya da okul çağında ortaya çıkmaktadır.
Çocuklar neden davranış problemi sergilerler?
- Anne-babasının dikkatini çekmek için,
- İstediği nesneyi elde etmek için,
- İstemediği çalışma ortamından kaçmak için,
- Değişen rutinlerde kaygılandığı için,
- Engellendiği için,
- İstekleri engellendiği için,
- Ortamdaki nesne-ses-ışık rahatsız ettiği için olabilir.
Bu durumda anne-babalar nasıl hissediyor? Karşılaştıkları problemle nasıl başa çıkıyor? Çocuğun çoğunlukla istediğini elde etmek için bulduğu çözüme (davranış problemi) anne-baba olarak nasıl tepki veriyor? Bunların hepsi var olan davranış problemini söndürmedeki kullanılacak yöntemleri etkileyen unsurlar arasındadır. Davranış problemlerini değiştirmeye yönelik yöntemlere karar vermeden önce probleme dair altında yatan nedenleri anlamaya çalışmak önemlidir. Bu her zaman mümkün olmayabilir. Bu durumda da davranışı değiştirmeye yönelik bir planla duruma müdahale etmek önemli olacaktır,
Bunlar;
- Uygun Davranışın ödüllendirilmesi,
- Uygun olmayan Davranışın görmezden gelinmesi,
- Görmezden gelmede ve ödüllendirilmede hızlı olunması,
- Tutarlılık,
Her çocukta her yöntemin uymayacağını biliyoruz. Bazı çocukta ‘Görmezden Gelme’ işlevsel olurken bazı çocukta olmayabiliyor. Yani davranış sonrası verdiğimiz tepkiler davranışı güçlendirebilir ya da zayıflatabilir.
Peki, kullanılacak yöntemler nelerdir?
- Görmezden Gelme: Bu yöntem istenmeyen ya da uygun olmayan bir davranış sergilediğinde, dikkatinizi çocuğunuza yöneltmemeniz anlamına gelir. Görmezden gelme davranışının en önemli ilkelerinden biri TUTARLILIKTIR! Eğer, anne-baba olarak çocuğunuzun sergilediği problemli davranışa tutarlı olarak her seferinde görmezden gelirseniz, çocuğunuz için bu davranış artık işlevsel olmayacaktır.
- Uygun Davranışı Ödüllendirme: Görmezden gelme, çocuğun uygun davranışlarına dikkat etmekle ve bu davranışı ödüllendirdiğimizde en iyi çalışır. Bu ödüllerin maddi değerinin büyük olması gerekmiyor. Alkış-bravo-şeker-övgü olabilir 🙂
- Dikkati Başka Tarafa Yönlendirme: Çocuğunuz eğer istenmeyen bir davranış sergiliyorsa dikkati başka tarafa yönlendirmek önemli bir yöntemdir. Bunu yaparken olumsuz tepki vermemelisiniz, hayır dememelisiniz. Yüzünüzün nötr olması çok önemli.
- Çocuğunuz tükürüyor diyelim;
- Bakım veren kişi olarak aaa bak burada ne buldum diyerek dikkati başka yöne çekebilirsiniz veya yiyecek bir şey vererek oral olarak desteklemeniz tükürme davranışının sönmesine yardımcı olabilir.
- Çocuğunuzu Duyun: Unutmamanız gereken en önemli şey her olumsuz davranış, davranış problemi değildir. Çocuğunuzu anlamaya çalışın. O an ne hissetti, neden bu davranışı sergiledi ve çocuğunuzu anladığınızı dile getirin. Evet, anlıyorum seni şuan çok öfkelisin veya evet şuan çok üzgünsün demek çocuğunuzun o an için regülasyonunu sağlamasına yardımcı olacaktır.
Günde kaç sefer istenmeyen davranışın görüldüğünü kaydedin. Azalıp-azalmadığını izleyin. Eğer azalmıyorsa neden azalmadığını incelemek zorundasınız. Bu tutarlılık her ortamda sağlandığında çocuğun eğitimi başarıya ulaşır ve kalıcı bir davranış olarak çocukta yer eder.