Veysi Çeçen
Özel Eğitim Öğretmeni
Instagram: @mardin_otizm_egitimi
Otizm spektrum bozuklukları, nöro-gelişimsel bozukluklarla birlikte baş gösteren, davranış bozukluklarını tetikleyen davranışlar bütününden oluşmaktadır. Nöro gelişimsel bozukluğun yanında gündelik yaşam, çevresel faktörler, rutin yaşantı veya rutinin dışına çıkıldığında psikolojik olarak tahmin edemeyeceğimiz kadar etkilenmektedirler.
Eğitimciler veya ebeveynler davranış analizlerinde mutlaka sorunun veya problem davranışın nedenine inmeleri gerekmektedir. Davranışın özüne inmeden müdahalede bulunmak, çözüm adına nafile kalabilir.
Bunun yanında problem davranışa müdahale anında, empatiyi sağlam kurmamız gerekmektedir. Otizmlilerde anlaşılmak her zaman önem arz etmektedir. Bireyin o anki psikolojisi iyi analiz edilmeli ve mümkün olduğunca rahatsız olduğu ortamdan, aşırı zaafı varsa oradan uzak tutulmalıdır veya uygun ortam oluşturulmalıdır.
Ebeveynler, özel eğitimci ile sürekli dirsek temasında olmalı ve bilgi alışverişinde bulunmalıdır. Çocuklarda davranış analizleri ve değerlendirmeler, verilecek eğitim kadar önemlidir. O yüzden verilecek eğitimde başarı kaydetmek için değerlendirme aşaması bilimsel bir şekilde yapılmalıdır.
Problem davranış öncesi mutlaka çevreye farklı şekilde bakılmalı, olaylar için tetikleyicilerin anlaşılmasına dikkat edilmelidir. Yeniden toparlanmasında veya yeniden odaklanmasına yardımcı olabilmemiz, onu anladığımızı ve bizden ona zarar gelmeyeceğini anlamasına, yani ona güven vermemize bağlıdır. Bireyin çevresindeki herkes ona bu güveni vermelidir. Güven otizmli çocuklarda iletişim kanalının açılması adına da önemlidir.
Çocuğunuzun davranışlarının çoğu açık bir anlam ifade etmeyebilir, net bir amaca hizmet etmiyor gibi görünebilirler. Ancak, çocuğunuz sizi ağlatmak veya sinirlendirmek için “bilerek” saatlerce yüksek sesle ağlamaz, kendini yerden yere vurmaz, ellerini ısıra ısıra ellerinde nasırlar oluşturmaz.
Problem Davranışları Tetikleyen Neler Olabilir?
Dış Ortam
Dış ortamda çocuğun nelerden hoşlandığı, nelerden hoşlanmadığı iyice tespit edilmelidir. Hoşlanmadığı bir şeyden kaçırmakta bazen çözüm olmayacağı gibi, her zaman kaçırmak mümkün olmayabiliyor. Örneğin; yüksek sesten dolayı kulağını kapatması gibi bir durumla karşı karşıya kaldığınızda, bunu özel eğitimcisi ile görüşüp çözümler üretebilir veya çocuğun o anda nasıl davranması gerektiğini davranış eğitimleri ile öğretilebilir.
Duyusal Uyarım
Duyusal uyarım eşiği, otizmli çocuklar için çok önemlidir. Duyusal ve algısal olarak çocukların neye ne tepki verdiğini, eğitimcisi de ebeveynleri de iyi analiz etmeliler. Bunun yanında duygu durum bozuklukları, duyu bütünleme bozuklukları da göz ardı edilmemelidir. Varsa duyusal uyarım eksikliği ki birçok çocukta oluyor. Bu durumda mutlaka duyu bütünleme eğitimi almalılar.
Tabi para tuzaklarına dikkat ederek bu eğitim alınmalıdır. Özel eğitimde özel seanslar da olduğu gibi duyu bütünleme seansları ücretleri de almış başını gidiyor!!!
Sosyal Tetikleyiciler
Sosyallik çocukların özgüven seviyesi ile ortama duyduğu güvenle ilgili bir durumdur. Özel çocukların yüksek bir oranında içine kapalılık vardır. Okul öncesi dönemdeki çocuklar için kreşler çocukların sosyalleşmeleri üzerinde etkili olabilmektedir. Bunun yanında çocuğu akran ortamına koyma ve ortama eşlik ettirme ya da akran öğretimi yöntemi ile başarı elde etmek kolaylaşacaktır.
Sağlık Sorunları
Dişler, reflü, özellikle otizmli bireylerde bağırsak problemleri var olduğu bilinmektedir, buna dikkat edilmelidir. Enfeksiyonlar ve mevsim geçişleri psikolojik olarak çok etkilenmektedir. Örneğin, bir topun içinde kıvrılmış olarak oturmaktan hoşlanıyorsa, ya da karnını kanepenin kolunun üzerine döküyorsa, bunun nedeni midenin ağrıyor olması olabilir.
Nöbetler
Bazı davranışlar, özellikle tuhaf, motive olmayan, ani veya hiçbir yerde olmayan gibi görünen davranışlar, nöbetlere bağlı olabilir. Bununla ilgili endişeleriniz varsa, gözlemlediklerinizin çok dikkatli bir şekilde kaydını tutun, çocuğunuzun öğretmeni ile görüşüp benzer gözlemleri olup olmadığını sorun ve doktorunuzla görüşmenizde bunları aktarmanız önem arz etmektedir.
Besin alerjileri ve hassasiyetleri
Çocuğunuzu rahatsız edebilecek besin alerjileri veya hassasiyetlerini belirlemeye çalışın. Alerji testi yaptırıp hassasiyetleri üzerinde sağlam bilgiler edinebilirsiniz. Belirli bir yiyeceği yemekten birkaç saat sonra ishal bir alerjiye işaret edebilir; böylece kırmızı, kızarık yanaklar veya kulaklar olabiliyor veya hırçın davranışlar gösterebiliyorlar. Birçok kişi, çocuklarının çırpma veya tekrarlayan davranışlarının, bazı yiyecekleri kestiklerinde ortadan kalktığını bildirmektedir.
Yorgunluk, Açlık veya Susuzluk
Herkeste olduğu gibi, aç, yorgun veya susuz olmak çocuğunuzu rahatsız edebilir. Kötü uyku veya soğuk algınlığı, sıra dışı davranışları kolayca açıklayabilir. Kronik bir hastalık veya düşük dereceli enfeksiyon onu sinirlendirir. Çocuğunuzun günün belli bir saatinde bir huzursuzluk saati varsa, bu saatte ne oluyorsa, çocuğun davranışları üzerinde etki edebiliyor diye analiz etmek gerekmektedir.