Uzm. Psk. Figen Yurdakul
Instagram: @uzm.psk.figenyurdakul
Tuvalet eğitimi, birçok ailenin korkulu rüyasıdır. Normal gelişim gösteren birçok aile ve çocuk bu süreci planlarken zorlanmaktadırlar. Aileler belirli ön koşulların oluşmasını beklemektedirler. Bunun içinde çocuktan gelen sinyalleri takip etmektedirler. Bu sinyallerin en önemlisi mahremiyet duygusu ve çocuğun fizyolojik olarak hazır olmasıdır.
Peki, otizmli bir çocukta biz neleri takip etmeliyiz?
Unutmamalıyız ki, her otizmli çocuk kendi içinde çok farklı gelişimsel özellikler taşımaktadır. Bu nedenle her otizmli çocuk aynı şekilde ve sürede öğrenemez. Öncelikle bunu bilmek önemlidir. Bu konuda ebeveynlerin sıkı birer gözlemci olmaları, çocuklarının özelliklerini bilmeleri önem taşımaktadır. Bu süreçte bakım veren kişinin ve eğitimcilerin sakin kalabilmesi ve çocuğun rahat hissettirilebilmesi çok önemlidir.
- Tuvalet eğitimine 3 yaş civarı başlanabilir.
- Çocuğunuzun en az 1 saat kuru kalması önemli ipucudur.
- Çocuğun verdiği sinyaller önemlidir. Eğer konuşma varsa ve yaptıktan sonra çiş-kaka diyorsa, ya da konuşma yoksa ve çişini yaptıktan sonra bezini gösteriyorsa, tuvalete bakıyorsa ve bundan rahatsız olduğunu bakım veren kişi yüzünden anlayabiliyorsa bakım veren kişi için ön koşul olabilir.
- Tuvalet eğitiminin hatırlatıcısı olarak evin her yerine klozet veya lazımlık fotoğrafı koyulabilir. Çocuk tuvalete her götürüldüğünde resim ele alınarak çiş zamanı-tuvalet zamanı denilebilir.
- Tuvalet eğitiminde de kısa ve net cümleler kurmak önemlidir. ‘Tuvalet zamanı, çiş zamanı’ gibi.
- Tuvalet eğitimi öncesi, bezin bittiğini anlaması için ve tuvaletle ilişki kurması için bez poşetinin sonu beraber çöpe atılmalıdır. ‘Bitti’ denilmelidir ve tekrar beze geri dönülmemelidir.
- Tuvalet eğitimine başladığınızda gece ve gündüzü ayırmamanızı öneririm. Gece yatmadan 2 saat öncesinde sıvı alımını kesmelisiniz. Eğer uykusu çok ağırsa tuvalete kaldırılabilir. Gündüz tutma süresi uzadıkça geceye de yansıyacaktır.
- Kazalardan sonra çocuğun kıyafetleri tuvalette çıkartılmalı ve giydirilmelidir. Buda çocuğun ilişki kurmasına yardımcı olacaktır.
- Çocuk klozette 5 dakikadan fazla oturtulmamalıdır. Tuvalete giderken güvende hissedebilmesi için sevdiği bir oyuncakla girebilir. Bazı çocuklar için tuvalet korkutucu olabilir. O zaman lazımlık salona veya çocuğun odasına taşınabilir.
- Duyusallığa tepki vermeyen çocuklar için ne zaman tuvaletlerini yapacaklarını anlamak da zor olabilir çünkü bedensel duyuları iyi bir şekilde işlememektedir. Bu yüzden çocuğunuz külotla dolaşabilir, ve bu sırada yoğun sıvı verebilirsiniz. Çocuğunuz çişini yaptığında fiziksel olarak fark etmeye başlayabilir, sizde ne kadar sıklıkla çiş yaptığını takip edebilirsiniz.
- Motor planlama ve sıralama problemleri yaşayan çocuklarda tuvalet eğitimi daha zor olabilir. Çünkü bu eylem birkaç hareketi sırayla gerçekleştirmeyi gerektirir. Bu yüzden, tuvalet olayını aşamalandıran yapışkanlı sembol kartları kullanabilirsiniz. Burada kullanılan görsel destek önemlidir. Bunu tuvaletin kenarına aşamalı olarak yapıştırabilirsiniz. Pantolon, külot, klozet, tuvalet kâğıdı, sabun ve ödül.
- Görsel desteğin yanı sıra ‘Sosyal Hikâyeleri’de kullanabilirsiniz. Sosyal hikâyede çocuğun kullanacağı tuvalet fotoğraflarını çekebilirsiniz. Çocuğunuzun dilinden tuvalet kullanımı hakkında basit dilde bir hikâye oluşturabilirsiniz. Olumlu bir dil kullanarak sürece dair detaylar verebilirsiniz. Oluşturduğunuz bu hikayeyi her gün çocuğunuzla beraber okuyabilirsiniz.
- Çocuğunuzun bireysel farklılıklarını da dikkate almalısınız. Klozete oturduğunda soğukluk onu rahatsız mı ediyor? O zaman belki klozetin etrafına biraz kumaş koymak, sıcaklık duygusu yaratarak çocuğunuzu rahatlatabilir. Eğer çocuğunuzun seslere karşı duyarlılığı varsa sifonu çocuğunuz tuvaletten çıktıktan sonra çekmelisiniz. Aksi halde tuvalet eğitimini sabote etmiş olursunuz.
- Başarıyı vakit geçirmeden ödüllendirin. Çocuğunuzu en iyi siz tanırsınız. Bu en sevdiği şeker, çikolatada olabilir, alkış, öpücük de olabilir.
Bir bütün olarak bu süreci ele alırken, uzun süre bile olsa korkutmadan, ceza vermeden bir memnuniyet ve başarı süreci haline getirmeliyiz. Unutmamanız gereken şudur ki aşağılanma ve güven eksikliğinin en büyük kaynağı, çocuğun ‘kendimi kontrol edemiyorum’ duygusunu yaşamasıdır. Tuvalet en temel ve gerekli beden fonksiyonlarındandır. Bu yüzden suçluluk duygusu yaratmadan, sabırlı, olumlu ve tutarlı davranarak bu süreci mutluluk ve başarı öyküsüne dönüştürmek biz ailelerin elinde.