Dil gelişimi doğar doğmaz başlar ve erişkin yaşlara kadar sürer. Dil gelişimi sürecinin en başında bebeğin sese ve özelliklerine tepki vermesi ve ses çıkarma özellikleri yatar. Dil gelişimi çocuktan çocuğa büyük değişiklik gösterse de en geç 20-24 ay arası tümce veya tümcecik oluşumu ( örn; süt bitti) gerçekleşir. İşte tamda bu sırada ailelerin şüpheleri başlar. Acaba çocuğum neden konuşmuyor diye düşünürler ve araştırmaya başlarlar. Çoğunlukla sonunda da bir uzmandan destek almaya başlarlar. Eğer çocukta dil gecikmesinin yanı sıra diğer tanı kriterleri de var ise ‘Otizm’ ile tanışırlar. Bazı otizmli çocuklar zamanında konuşabilmektedirler. Bunlar genellikle zekâsı iyi olan çocuklardır. Konuşmanın olması bize otizmin seyri hakkında bilgi vermektedir. Dil ve konuşma becerisi otizmde hayat boyu gelişim göstermeye devam eder.
Peki, Otizmde dil gelişimi nasıl olur?
- Otizmli çocukların yaklaşık yarısında konuşma, anlamlı bir iletişim aracı olarak gelişmez.
- Bazı otizmli çocuklarda var olan dil becerileri aniden veya zaman içinde kaybolabilir.
- Otizmli bir çocukta ‘ben ’dili çoğunlukla gelişmez. Konuşmaya başladıklarında kendilerinden üçüncü kişi gibi bahsedebilirler.
- Gecikmiş ve anında ekolali yapabilirler. Ekolali; kendilerine söyleneni sürekli tekrar etmeleridir.
- Konuşmada kullandıkları tonlama mekanik, inişli çıkışlı, şiddeti iyi ayarlanmamış veya duygudan yoksun olabilir.
- Konuşmanın tınısı, vurgusu, ritmi, hızı ve entonasyonunda anormallikler mevcuttur.
- Çok yüksek ses veya tınıyla konuşabilirler.
- Dil bilgisi bozuklukları olabilir. Eklerden yoksun; bağlaç, zamir ve edatların kullanılmadığı cümleler oluşturabilirler.
- Dili düz olarak algılama oldukça gelişmiştir ama mecazları ve imaları anlamada zorlanırlar. . Mizah ve metaforları anlama zorlukları genellikle kalıcı olur.
Peki, aileler nasıl bir yol izlemeli?
Eğer çocuk, yapılan tetkikler sonucu dil terapisine yönlendirildiyse uzmanlığını Dil ve Konuşma Bozuklukları üzerine yapmış bir uzmandan randevu alınmalıdır. Terapist, çocuk konuşmuyor ise ayrıntılı gözlem, aile bilgilendirme ve değerlendirmeyle çocuğun iletişim kurma şeklini değerlendirir. Konuşma öncesi ön koşul becerileri gerçekleştirip gerçekleştirmediğine de bakarak gerektiğinde özel eğitim desteğiyle beraber uygun terapi planını oluşturur ve aileyi yönlendirir. Eğer çocuk konuşuyorsa uygun dil ve konuşma değerlendirme testleri, gözlem ve aile bilgilendirmesi yoluyla alıcı ve ifade edici dil becerileri değerlendirilip eksikleri tespit edilir. Çocuğun eksik olduğu dil bileşeni göz önüne alınarak terapi planı oluşturulur ve terapi sureci yürütülür. Unutmamalıyız ki, terapilerin sıklığı, evde aile tarafından desteklenmesi ve günlük yaşama taşınması otizmde dil gelişiminin en önemli unsurlarındandır.
Uzm. Psk. Figen Yurdakul
Instagram: @uzm.psk.figenyurdakul