Elif Devecioğlu
Özel Eğitim Öğretmeni
Instagram: @elif_dvcoglu
Etiyolojisinin gizemini koruduğu otizm ile ilgili olarak yapılan çalışmalarda beslenme sorunlarının ve besin öğesi yetersizliklerinin Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olan çocuklarda daha fazla görüldüğü dikkat çekicidir. Beslenme; yaşamın devamlılığının sağlanması, sağlığın korunması, büyüme ve gelişme için gerekli olan besin ögelerinin tüketilmesidir. Ancak OSB olan çocukların beslenme düzeyleri yetersiz ve dengesiz olmakla beraber, beslenme sorunları gastrointestinal sorunlar ve davranış problemleri ile paralellik göstermektedir. Beslenme bozuklukları; gıda alımında güçlük, yetersiz beslenme, çok fazla ya da çok az yeme ve yiyecek olmayan şeyleri yeme (pica) durumlarıdır. OSB olan çocuklarda yemeklere karşı hassasiyet, yeni besinleri denemekten kaçınma, sürekli aynı besini tüketme, yeme becerisinde güçlük, yemek yeme ritüellerine bağlılık gibi beslenme problemleri sıkça görülmektedir.
OSB olan çocuklarda en sık karşılaşılan yeme problemi, besin seçiciliğidir. Kendi yaşıtlarına oranla daha fazla besin seçiciliği görülmekte olup, yaklaşık %80’i besin seçici olarak ifade edilmektedir. Otizmli çocukların yiyecekleri renk, koku, tat, şekil, doku, sıcaklık ve yumuşaklık gibi, farklı özelliklerine göre ayırt ettikleri görülmüştür. Besin seçiciliği normal gelişim gösteren ve gelişim geriliği yaşayan çocuklarda görülsede, otizmin öncül belirtileri arasında sayılabilir. Otizmli bireylerin besin seçme davranışlarının altında duyusal hassasiyetin yattığı düşünülmektedir. Karşımıza çıkan başka bir beslenme bozukluğu ise, yiyecek reddetme davranışıdır. Bu durum bazen bir besinin tamamının istenmemesi olarak görülürken, bazen de belirli bir kısmının reddedilmesi şeklindedir. Besin reddi bireyde beslenme sorunlarının oluşmasına, yeterli ve dengeli besin öğesi alamamasına yol açmaktadır.
OSB olan çocuklarda besini çiğneme, yutma, çiğnemeden yutma ya da ağızda bekletme davranışının daha çok oral motor becerilerinde problem yaşayan çocuklarda olduğu görülmektedir. OSB olan bireylerde görülen seçici yeme, besin reddetme, aynı besini tüketme, çiğneme ve yutma problemleri, Gastrointestinal Sistem semptomlarını azaltmak amaçlı uygulanan, özel beslenme programları gerektirmekte ve problemli bağırsak yapısı nedeniyle, bireyde yetersiz ve dengesiz beslenmeye yol açabilmektedir.
Otizmli çocuklarda, normal gelişim gösteren çocuklara oranla, daha çok besin alerjisi ile karşılaşılmaktadır. Besin duyarlılıklarının ya da besin alerjilerinin çocuğun davranışlarını da etkilediği düşünülmektedir. Normal gelişim gösteren çocuklara kıyasla, normal olmayan duyusal özellikler sergiledikleri, koku ve tat hassasiyetlerinin daha fazla olduğu görülmüştür. OSB olan çocuklarda görülen beslenme problemleri çocukların duyusal hassasiyetleri ile ilişkilendirilmektedir. %37’sinde normal olmayan bağırsak geçirgenliği görülmüştür. Artmış bağırsak geçirgenliğinde bozulan bağırsak flora ve yapısı sindirim sorunlarına yol açarak, otizmli bireylerde Gastrointestinal Sistem (GİS) problemlerinin asıl etkeni olarak düşünülmektedir.
Ailelerin beslenme tutum ve davranışlarının, OSB olan bireyin beslenme davranışlarını doğrudan etkilediği görülmektedir. Bebeklik, süt çocukluk döneminde fark edilen, seçici yeme, gıda reddi gibi davranışların erken dönemde fark edilmesi ile, ileri ki yıllarda daha fazla sorun yaşanmasının önüne geçilebilmektedir. OSB olan çocuklar; artmış bağırsak geçirgenliği ve seçici beslenmeleri nedeniyle beslenme yetersizlikleri, vitamin ve mineral eksiklikleri yaşamakta olup beslenmelerinde yapılan düzenlemeler (kazeinsiz diyet, glütensizdiyet, ketojenik diyet) ve yeme sorunlarını ortadan kaldırmada kullanılan uygulamalı davranış analizi (UDA) önem taşımaktadır. Uygulanan beslenme programları ile GİS şikâyetlerinde de iyileştirici etkiler göze çarpmakta; Uygulamalı davranış analizi ile de seçici yeme, besin reddi gibi yeme sorunları çözümlenerek beslenme düzeyleri daha iyi hale getirilebilmektedir.