Pelin Topuz
İlkokul Sınıf Öğretmeni – Karakter ve Değer Eğitimi Uzmanı
Bir önceki yazımda otizmin ne olduğundan ve ne kadar sıklıkla görüldüğünden söz etmiştim. Bu yazımda sizlere otizmin türlerinden bahsedeceğim ve türlerine göre oyun önerilerinde bulunacağım.
Otizm spekturum bozukluğu üç farklı şekilde görülür. Bunlar:
- Halihazırda sosyal iletişim sınırlılık yetersizliği
- Sözel iletişim yetersizliği
- İlişki yetersizliği
Bu saydıklarım tek tek, ikisi bir arada veya hepsi bir arada görülebilmektedir. Biraz daha detaylandıracak olursak; çocuk göz teması kurmuyorsa, ismi söylendiğinde bakmıyorsa, parmağıyla istediği şeyi göstermiyorsa, yaşıtlarının oyunlarına ilgi duymuyorsa, sallanmak ve parmak uçlarında yürüme gibi hareketlere sahipse, dönen nesnelere karşı aşırı ilgi duyuyorsa, takıntılı davranışlar gösteriyorsa, konuşmasında gerilik yaşıyorsa yukarıda belirttiğim türlerden birine veya birkaçına sahip olabilir. Eğer çocuk bunlardan en az iki tanesine sahipse vakit kaybedilmeden bir uzmana gidilmelidir. Otizm erken çocuklukta ortaya çıkarsa ebeveynlerin ve uzmanların desteği ile hafifletilebilir hatta çocuk bir zorluk çekmeyecek hale gelebilir.
Otizmli çocuklara erken yaşta, tercihen üç yaştan önce tanı konması büyük önem taşır. Çünkü otizmli bir çocuk özel eğitim almaya ne kadar erken başlarsa, o kadar hızlı ilerleyebilir. Otizmli çocuklara haftada en az 20 saat, tercihen 35-40 saat süreyle ve otizmli çocuklar için özel olarak hazırlanmış eğitim programlarıyla özel eğitim verilmesi gerekir.
Engelli Sağlık Kurul Raporları Hakkında Neler Değişti?
ÇÖZGER ile birlikte çocukların raporları üzerinde artık “engelli” kelimesi ve herhangi bir engel oranı yazmayacak. Bunun yerine rapor üzerinde “özel gereksinimli birey” yazacak ve raporda özel eğitim, rehabilitasyon, destek eğitim, evde eğitim, ergoterapi, fizyoterapi ve engel durumlarına göre belirlenecek özel gereksinimler yer alacak. Raporda çocukların özel gereksinim düzeyleri belirlenecek ve çocuklar engelli haklarından, bu düzeylerin karşılığı olan engel oranlarına göre yararlanacaklar.
Çocukların raporlarında ağır ya da hafif engelli ibareleri de yazılmayacak. ÇÖZGER Yönetmeliğine göre; “Çok ileri düzeyde özel gereksinim vardır”, “Belirgin düzeyde özel gereksinim vardır” ve “Özel koşul gereksinimi vardır” ibareleri, ağır engelliliğin karşılığıdır. Dolayısıyla evde bakım aylığı başvurularında; raporda bu ibarelerin aranması gerekir. Buna yönelik mevzuat düzenlemesi bekliyoruz. Düzenleme gecikmiş olsa dahi alınan yeni raporlardaki uygulama bu şekilde olacaktır.
Engel oranı kalktı ise, “çocuklar adına ÖTV istisnalı araç alımı nasıl olacak” sorusu akla gelebilir. Yönetmeliğe göre raporda “özel koşul gereksinimi vardır (ÖKGV)” ibaresi yazılı olanların engel oranı; %90-99 arasına karşılık gelmektedir. Engelli sağlık raporunda bu ibare yazılı olanların ÖTV istisnalı araç alması mümkün olacaktır. Bu duruma yönelik değişiklik, ÖTV II Sıralı Tebliğde yakında yayınlanacaktır. ÖTV istisnalı araç alımında dikkat edilmesi gereken bir husus; eğer rapor süreli ise, süresi bitimine 6 ay kalıncaya dek araç alımı yapılmış olmalıdır.
Eğer çocuk henüz otizm tanısı almamışsa hangi kurum ve uzmanlara başvurabilirsiniz?
Özel gereksinimi olan çocuklara ilişkin değerlendirme çalışmalarında, sınıflandırma sistemi olarak Çocuklar İçin İşlevsellik Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması (ICF-CY) temel alınır.
Birden fazla uzmanlık dalını ilgilendiren gereksinim tespitinde Kurul, aşağıdaki branşlardan en az dört uzman hekim, Kurul başkanı ve ÇÖZGER yetkili hekimi olmak üzere en az 6 daimi üyeden oluşur.
a) Çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanları ya da yan dal uzmanları,
b) Göz hastalıkları uzmanı,
c) Kulak burun boğaz hastalıkları uzmanı,
ç) Çocuk cerrahisi uzmanı,
d) Çocuk nörolojisi uzmanı,
e) Çocuk ve ergen ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı,
f) Fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzmanı,
g) Ortopedi ve travmatoloji uzmanı.
Kurul başkanının teklifi ve başhekimin onayı ile diğer branşlardan çocuğun hastalık durumuna göre kurula ilgili branş uzmanı davet edilebilir. Bu hâlde ilgili branş uzmanı geçici Kurul üyesi olarak raporu imzalar.
Sağlık kurum ve kuruluşunda çocuk cerrahisi uzmanı bulunmadığı durumlarda yerine genel cerrahi uzmanı, çocuk ruh sağlığı hastalıkları uzmanı bulunmadığı durumlarda yerine ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı, çocuk nöroloji uzmanı bulunmadığı durumlarda nöroloji uzmanı Kurula dâhil edilir.
Değerlendirilecek özel gereksinim alanı bu uzmanlık dalları dışında olması hâlinde ilgili dal uzmanı kurula geçici üye olarak dâhil edilir. Çocuğu izleyen hekim varsa Kurula dâhil edilir.
Tek bir uzmanlık dalını ilgilendiren özel gereksinim alanı için Kurul, o gereksinim alanını ilgilendiren branştan en az üç uzman ve ÇÖZGER yetkili hekiminden oluşur. Tek bir uzmanlık dalını ilgilendiren özel gereksinim alanı çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanlık alanını ilgilendiriyorsa Kurul en az iki uzman ve ÇÖZGER yetkili hekiminden oluşur.
Sağlık kurum ve kuruluşunda çocuğu izlemekte olan çocuk hekimi/ilgili uzman hekim varsa, bu hekim rapor için değerlendirmeyi yaparak ÇÖZGER yetkili hekimine yönlendirir. İzleyen hekim yoksa ÇÖZGER yetkili hekimi değerlendirmeyi yapar.
Kurul, başkan ve tüm üyelerinin katılımıyla toplanır. İhtiyaç hâlinde çocuk Kurulda görülebilir. Kararlar oy çokluğu ile alınır. Oyların eşit olması hâlinde Kurul başkanının kullandığı oy yönünde karar alınmış sayılır. ÇÖZGER ve Çocuklar İçin Terör, Kaza ve Yaralanmaya Bağlı Durum Bildirir Sağlık Kurulu Raporu için iki ayrı kurul karar defterleri oluşturulur. Karara itirazı olan üye, karar defterine muhalefet şerhini gerekçeli olarak yazar ve imza atar. Karar defterine, kararın oy birliği veya oy çokluğu ile verildiği yazılır ve heyete katılan üyeler tarafından imzalanır.
Kurulda görüşülen rapor, Kurul üyelerince mutlaka ıslak ve/veya elektronik imza ile imzalanır. İlgiliye verilecek veya kurumuna gönderilecek rapor nüshaları Kurula katılan bütün üyeler tarafından muhalefet gerekçesi yazılmaksızın imzalanır.
Kurul başkanı; ikinci basamak sağlık kurum ve kuruluşlarında başhekim veya başhekimin görevlendireceği uzman hekim; üçüncü basamak sağlık kurum ve kuruluşlarında başhekim veya başhekimin görevlendirdiği eğitim sorumlusudur.
Aynı dalda birden fazla uzman bulunması durumunda her bir uzman belirli zaman aralıklarında Kurulda görevlendirilir.
Bu Yönetmelikte belirtilen raporları düzenlemeye yetkili sağlık kurum ve kuruluşları ile hakem hastaneler Sağlık Bakanlığınca belirlenir ve Bakanlığın internet sitesinde yayımlanır.
Yetkili olmayan sağlık kurum ve kuruluşları ile 6’ncı maddede belirtildiği şekilde sağlık kurulunu teşkil edemeyen sağlık kurum ve kuruluşlarının verdiği raporlar kurumlarca değerlendirmeye alınmaz.
Peki, daha önceden teşhisimiz vardı veya artık teşhisimizi koydurduk, şimdi ne yapacağız?
Özel eğitime başladıktan sonra evimizde durmadan çocuklarımızla eğitici oyunlar oynamalıyız. Öncelikli olarak otizmin bir durum olduğunu asla unutmamalıyız. Erken çocuklukta çocuğumuzun temel ihtiyaçları beslenme, barınma, boşaltım, sevgi, güvenli ortam, anne-baba ve oyundur. Bizler çocuklarımızı çok seviyor, onlarla özel eğitimden okula oradan doktora gidiyor olabiliriz, ancak oyun oynamıyorsak tam ilerleme kaydedecekken, bir şeyler ters gitmeye başlayabilir. Bu yüzden çocuğumuzu hem geliştirici hem eğlendirici hemde bilimselliğe dayanan oyunları araştırmalıyız, danışmalıyız ve sonrasında uygulamalıyız.
OYUN ÖNERİLERİ:
1. Ailesiyle oyun oynamayı ve göz kontağıyla, seslerle, hareketlerle ve sözcüklerle
iletişim kurmayı öğrenen çocuklar için birkaç oyun önerisi
Kim var Orada?
Bu oyunu oynarken çocuk kişileri farkedecek ve başkalarının adını çağırarak dikkat çekebileceğini öğrenmesini sağlayacaktır.
Öncelikle çocuk içeride bir ebeveyn ve ya yakını ile oturuken diğer kişi odanın dışında olmalıdır. Çocuğun yanında bulunan kişi ‘‘ anne, baba ve ya dışarıda bekleyen her kimse’’ diye diğer kişiye seslenecek. Seslenilen kişi ‘‘ İşte benim!’’diye gelip çocuğu şaşırtacak, sarılıp öpüp oynayacak. Tekrar aynı kişi dışarı çıkacak ve çocuğun bir şekilde tepki vermesini bekleyecek. Oyunu çocuk öğrenene kadar tekrar etmelisiniz. Sonrasında çocuğun dikkat çekmek için yapmaya çalıştıklarını keyifle izleyin.
2. Bu bölümdeki öneriler ailesiyle oyun oynayan, konuşurken sözcükleri ve cümleleri kullanan çocuklara yönelik olacak.
Kim var Orada?
Bu oyunu oynarken çocuk kişileri farkedecek ve başkalarının adını çağırarak dikkat çekebileceğini öğrenmesini sağlayacaktır.
Öncelikle çocuk içeride bir ebeveyn ve ya yakını ile oturuken diğer kişi odanın dışında olmalıdır. Çocuğun yanında bulunan kişi ‘‘ anne, baba ve ya dışarıda bekleyen her kimse’’ diye diğer kişiye seslenecek. Seslenilen kişi ‘‘ İşte benim!’’diye gelip çocuğu şaşırtacak, sarılıp öpüp oynayacak. Tekrar aynı kişi dışarı çıkacak ve çocuğun seslenmesini, tepki vermesini bekleyecek. Çocuğun size seslenmesini ve anlaşılır tepkiler vermesini sağlamasınız. Sonrasında çocuğun dikkat çekmek size seslenmesini ve yaptıklarını keyifle dinleyin ve izleyin.