Gökçe Dönmez
Uzm. Özel Eğitim Öğretmeni
Instagram: @ozelegitim_bilgipaylasim
Okuma ve yazma, her ne kadar birlikte anılarak bir bütünmüş gibi algılansa da, birbirini destekleyen ama birbirlerinden oldukça farklı becerilerdir. Okuma; gözümüzle gördüğümüz sembollerin zihnimizdeki bir takım işlemlerden geçerek, sesler ile eşlenmesi sonucu konuşarak karşı tarafa aktardığımız bir beceridir. Yazma ise; gördüğümüz, duyduğumuz ya da zihnimizde var olan düşünceleri, psikomotor ve bilişsel becerilerimizi kullanarak karşı tarafa aktarmamızdır.
Okuma ve Yazma Becerilerini Bilmek Neden Önemlidir?
Bağımsızlaşmak: Özel eğitimin amaçlarından birisi de bireyin bağımsızlaşmasıdır. Günlük yaşamda da bireyin kendi kendisine yetebilmesi gerekir. Örneğin; toplu taşıma aracı kullanmak istediğinde kimseden yardım almadan doğru araca binebilmesi gibi.
Eğitim-Öğretim Hayatının Devamı: Özellikle akademik derslerin öğrenimi için, okuma ve yazma becerilerine hakim olabilmek önemlidir.
İletişim Kurmak: Bazen, ifade edici dil becerileri zayıf ya da yetersiz olan bireylerle çalışırken, özellikle yazma becerilerini öğretmek, bireyin bizimle duygu ve düşüncelerini paylaşmasına olanak vermektedir.
İstihdam Olanaklarını Arttırma: Bireyin yetişkinlik döneminde istihdam sürecinde, okuma ve yazma becerilerini biliyor olması, iş olanaklarını genişletecek ve daha iyi koşullarda çalışma hayatının içerisinde olmasına katkı sağlayacaktır.
Toplumdaki ve Dünyadaki Gelişmelere Hakim Olmak: Toplumsal gündemle ilgili konulara hakim olması adına, günlük haber, dergi gibi yazılı basın kaynaklarını okuması önemlidir.
Sosyal Çevreye Uyum Sağlamak: Bireyin sosyal kabulünü sağlamak, tek başına bağımsız hareket edebilmesini desteklemek adına, okuma ve yazma becerilerine ihtiyacı vardır. Örneğin; bir kafeye gittiği zaman bağımsız olarak menüde yazanları okuyup kendisi sipariş verebilmelidir.
Okuma ve Yazma Becerilerinin Önkoşul Becerileri Ne Zaman Çalışılmaya Başlanmalıdır?
Okume ve Yazma becerileri, önkoşul beceri gerektiren süreçlerdir. Bireyin bilişsel, fiziksel ve sosyal gelişimleri açısından hazır olması başarıyı beraberinde getirecektir. Eski araştırmalara baktığımız da, çocukların 6-7 yaşlarından önce fiziksel, sosyal ve bilişsel olarak yeterli olgunluğa erişemedikleri için, okuma yazma çalışmalarına başlanamayacağı görüşü savunuluyordu.
Fakat 2013 yılı ve sonrasında yapılan araştırmalarda ise; doğumdan hemen sonra okuma ve yazmaya hazırlık çalışmalarına, 4-5 yaşlarında da okuma ve yazma çalışmalarına başlanması önerilmektedir.
Özel eğitimde ise yaş belirtmekten ziyade, bireysel farklılıklar daha çok ön planda olduğu için, birey önkoşul becerilere sahip olduğu zaman, okuma ve yazma çalışmalarına zaman kaybetmeden başlamak gerekir.
Okumanın Önkoşul Becerileri Nelerdir?
- Sağlıklı bir görme duyusu
- Sağlıklı bir işitme duyusu
- Alıcı dil becerilerinin gelişmiş olması
- Gerekli psikomotor becerilere sahip olmak (Sayfayı çevirebilmek, kağıdı tutabilmek, el-göz koordinasyonunu sağlamak)
- İçsel motivasyonu sağlamış olmak
- Dikkatini toplayabilmek / Odaklanmak / Dikkat süresinin yeterli olması
- İşitsel algılama çalışmaları (Sesleri ayırd etme, sese dikkatini yöneltebilme vb.)
- Görsel algılama çalışmaları (Görsel muhakeme, ayırd etme, görsel dikkat vb. )
- Kısa süreli belleği aktif kullanma
- Uzun süreli belleği aktif kullanma
- Çocuğa uygun fiziki ortam koşulları (Ses, ısı, sıcaklık, çocuğa uygun oturma alanı)
- Kavram bilgisi
Yazmanın Önkoşul Becerileri Nelerdir?
- Görsel algılama çalışmaları (Görsel dikkat, görsel ayırd etme, görsel muhakeme vb.)
- İşitsel algılama çalışmaları (işitsel ayrımlaştırma, sesin yönünü bilme, işitsel dikkat vb.)
- İnce motor becerilerin yeterli düzeye ulaşmış olması
- El-göz koordinasyonu
- Kısa süreli bellek kullanma
- Uzun süreli belleği kullanma
- Dikkatini toplayabilmek / Odaklanmak / Dikkat süresinin yeterli olması
- Eşleme Becerileri
- Kavram bilgisi
- Çocuğa uygun fiziki ortam koşulları (Ses, ısı, sıcaklık, çocuğa uygun sıra)
- Geniş bir kelime dağarcığı
- Yönerge takip edebilme
- Aynı şekli kopya edebilme
Aile Katılımı Neden Önemli?
- Unutmayın ki çocuklarımız zamanının çoğunu sizlerle geçiriyor. Sizin desteğiniz olmazsa olmaz!
- Yapılan araştırmalarda, akademik başarıdan öte, aile katılımlı eğitim ile öğrencilerin sosyal ve duygusal gelişimleri arasında olumlu bir ilişki olduğundan söz edilmektedir (Minke, Sheridan, Clarke ve Christenson, 2014).
- Yine yapılan araştırmalar sonucunda, çocuklarının eğitimlerine katılan ailelerin diğer ailelere göre kendilerine olan güvenlerinin arttığı sonucuna ulaşılmıştır (Epstein, 1995).
- Kalıcılık ve Genelleme çalışmaları (ortamlar arası, kişiler arası, materyaller arası) çok önemli. Genelleme çalışmaları için aile destek olmalı.
- Aile ve çocuğun hayatındaki eğitimciler, işbirliği içerisinde birlikte çalışırlarsa o zaman başarı da beraberinde gelecektir.
KAYNAKÇA
Yıldız, H. (2017) İlkokula Devam Eden Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Ailelerin Çocuklarının Eğitimlerine Katılımlarının İncelenmesi, Türkiye Eğitim Dergisi
Demirok, M. & Akçam, A. (2019) Özel Gereksinimli Öğrencilerin Okuma Yazma Öğrenmelerine İlişkin Öğretmen Görüşleri, Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi
Şengül, H. & Akçin, N. (2010) Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilere Okuma Yazma Öğretme Konusunda Özel Eğitim Öğretmenlerinin Görüşleri, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi
Güneş, F. (2013) Okuma Yazma Öğrenme Yaşı, Journal of Theory and Practice in Education