Beyza Kibar – Dil ve Konuşma Terapisti
Instagram: @beyzakib
Otizm Spektrum Bozukluğu, diğer kişilerle iletişim ve etkileşim kurma yeteneğini sınırlayan karmaşık bir nöro-gelişimsel bozukluktur. En belirgin özelliği iletişim ve etkileşimdeki kısıtlamalardır ve otizme sahip olan çocuğun ilgisi daha çok cansız varlıklar üzerindedir. Otizm, her çocuğu farklı seviyelerde etkileyebilir. Otizme sahip olan bazı çocuklar konuşamaz. Bazıları ise konuşur ancak karşılıklı diyaloğu sürdürmekte, dilin bileşenlerini ve jest-mimiği anlamakta güçlük çeker. Otizm Sprektrum Bozukluğu’nda Dil ve Konuşma Terapisti’nin önemli bir rolü vardır; Konuşma öncesi becerileri geliştirmek ve desteklemek, konuşma dili edinimini geliştirmek, sözel olmayan iletişim becerilerini geliştirmek ya da alternatif iletişim becerilerine (resimli kartlar, sesli cihazlar gibi) yönelik çalışmalar ile iletişimini desteklemek gibi. Ayrıca dilin edinimi için 0-6 yaş çok önemlidir.
Şimdi sizlere dil ve konuşma gelişimini destekleyecek bazı stratejilerden bahsedeceğim.
Öncelikle çocuğunuzun liderliğini izleyin. Çocuğunuzu iletişime teşvik etmenin en iyi yolu onun etkileşim başlatmasına izin vermektir. İletişim her zaman sözel olarak gerçekleşmez. Yani sadece konuşarak iletişim kurmayız. Bahsettiğim iletişim, sadece sözel olan iletişim değildir. İlgisini size yönlendirmesi, göz teması kurması, gülümsemesi, kızması, elinizi tutması gibi bütün bu durumlar da bir iletişim göstergesidir.
“Peki çocuğumun liderliğini nasıl izleyebilirim?”
Onun ilgilendiği şeyler ile ilgilendiğinizde, söylemek istediklerine (çıkardığı sesler de olabilir) cevap verdiğinizde/tepki gösterdiğinizde sizinle daha fazla iletişim kurmak isteyecektir. Oyuncaklarla çocuğunuzun oynadığı gibi oynayın. Onun çıkardığı gibi sesler çıkarın. Bu hem çocuğunuzu kendi dünyanıza çekmeye yardımcı olacak, hem de çocuğunuzun iletişim isteğini güçlendirecektir.
Birinci adım, çocuğunuzla yüz yüze olmaktır.
- Yüz yüze olduğunuzda daha kolay iletişim kurabilir ve anı paylaşabilirsiniz.
- Birbirinizin mesajlarını daha kolay görür ve duyarsınız.
Çocuğun liderliğini izlemek; gözlemlemek, beklemek ve dinlemek ile başlar. Bunları yaptığınızda çocuğunuza iletişim fırsatı yaratmak daha kolay olacaktır. Aslında çocuğunuzun fark ettiğinizden daha fazla sizinle iletişime geçtiğini bu aşamalarla keşfedeceksiniz.
Gözlemlemek: Çocuğunuzun neden ve nasıl iletişim kurduğunu, neye cevap ya da tepki verdiğini ve nasıl etkileşime geçtiğini gözlemleyin.
- Çocuğunuzun ilgi alanlarını keşfedin.
- Vücut dilini izleyin; hareketleri, jest ve mimikleri
- Neye bakıyor, neyi işaret ediyor, neye dokunuyor izleyin.
Beklemek: Çocuğunuza size bir mesaj göndermesi için zaman verin. Sürekli konuşan taraf olmayın. Bazen susun, çocuğunuza doğru eğilin ve beklenti içinde bekleyin. Kendinize beklemeyi hatırlatmak için içinizden yavaşça 10’a kadar sayabilirsiniz. Çocuğunuzun sizinle iletişime geçmesi zaman alacaktır, sabırlı olun.
Beklemenizin en önemli faydası, çocuğunuza verdiğiniz mesajın anlaşılması için zaman tanımanız olacaktır.
Dinlemek: Çocuğunuzu dinleyerek çocuğunuzun ürettiği sesleri, sözcükleri fark edip çocuğunuzun aslında neler yapabildiğini görür ve üzerine neler ekleyebileceğini bulmuş olursunuz.
Öncelikle çocuğunuzun konuşmasını kesmeyin. Ne söylediğini anlamasanız bile bitirmesini bekleyin. Çocuğunuzun mesajını dinlediğinizde, söylediklerinin önemli olduğunu ona hissettirirsiniz. Bu özgüveni ve benlik saygısını inşa eder.
Mesajını anlamasanız bile çıkardığı sesleri veya hareketlerini taklit edin, size daha iyi bir mesaj veriyor mu diye izlemeye devam edin ve sabırlı olun.
Çocuğunuzun liderliğini izlemek, onu daha çok tanımanıza ve onun ilgisini daha çok size çevirmesine yardımcı olacaktır. Bu az önce de dediğim gibi iyi bir iletişim fırsatıdır. Diğer bir iletişim fırsatı ise çocuğunuzun talepte bulunması için durumlar oluşturmanızdır.
Talepte bulunma: Çocuğunuzun istediğini size ifade etmesi için fırsat yaratın.
- Çocuğunuzun sevdiği bir oyuncağı onun ulaşamayacağı bir yere kaldırın. Sonra bekleyin. Göreceği ama ulaşamayacağı yerdeki oyuncağı için sizinle iletişime girecek ve sizden talep edecektir.
- Çocuğunuzun sevdiği yiyecekleri, içecekleri ya da oyuncakları belirleyin. Bunları birden vermek yerine az az verin ve bekleyin, sizden fazlasını isteyecektir (Örneğin bütün bir elma vermek yerine bir dilim elma verin ve sizden talep etmesini bekleyin ya da legolarla oynamayı seviyorsa, lego kutusunu vermek yerine tek ya da bölüm şeklinde verin ve talep etmesini bekleyin.)
- Yardımınızı isteyeceği etkinlikler planlayın. Ör. Baloncuğa üfleyin ve bekleyin. Sizden fazlasını isteyecektir.
- Seçim yapmasını sağlayın ve bekleyin. İstediği objeye uzanması için fırsat yaratın. (Örneğin elinize iki oyuncak alın ve çocuğunuza sunun. İstediği oyuncağı alması için onu cesaretlendirin.)
- Aktiviteye ara verin ve bekleyin. Tekrar tekrar bir aktivite yaptığınızda durun ve devam etmeniz için mesaj vermesini sağlayın. Şarkı söylerken, gıdıklarken, sallarken ya da zıplarken durabilirsiniz ve tepki bekleyebilirsiniz.
- Şaşırtıcı durumlar planlayın. Aktiviteyi her zamankinden farklı yapın, tepki bekleyin. (Örneğin çorabı eline giydirin ve tepki vermesini bekleyin)
- Reddetmesini sağlayın. Çocuğunuza sevmediği şeyler sunun ve tepki bekleyin.
- Nesneleri sürpriz yerlere saklayın, şaşırmasını ve ses çıkarmasını/yorum yapmasını sağlayın.