Sınıfında Otizmli Öğrencisi Olan Öğretmenlere Tavsiyeler

Pelin TOPUZ 
Sınıf öğretmeni 
Karakter ve Değer Eğitimi Uzmanı 
www.oyundili.wordpress.com
Instagram: @cocukoyundili

Milli Eğitim Bakanlığı’nın verilerinde görüldüğü gibi, gerek zorunlu durumlardan, gerekse uygun şartlardan kaynaklı kaynaştırma uygulamaları kapsamında, günümüzde pek çok otizmli öğrenci bu ortamlarda eğitim sürecine dahil olabilmektedirler. Bu süreçten en üst düzeyde başarı elde edilmesi, var olan gereksinimlerin doğru tespiti ve bu gereksinimlerin ve bu gereksinimlerin karşılanması yönünde adımlar atılmasına bağlıdır.

Bu bağlamda, öğrencinin gereksinimlerine bağlı olarak okul dışında ve okulda diğer destek özel eğitim hizmetlerinden yararlanılması gerekebilir. Örneğin psikolojik, dil ve konuşma, fizyoterapi gibi. Ama kaynaştırma uygulamalarında belki de en önemli rol sınıfta öğrenci ile daha yoğun etkileşime giren okul önceci, ilköğretim, ortaöğretimde görev yapan sınıf öğretmenlerine ve özel eğitim öğretmenlerine düşmektedir. Dolayısıyla, bu farklı ve sıra dışı sınırlılık ya da yetersizlikler ile erken çocukluk döneminden başlayarak baş etmek ve bu dönemden itibaren bu bireylere gelişimlerine uygun beceriler kazandırmak, sunulan doğrudan özel eğitim ve destek eğitim özel hizmetlerinin temel amaçları arasında yer almaktadır.

Bu bağlamda, Smith (2007)’e göre, otizm spektrum bozukluğu gösteren erken çocukluk dönemindeki çocuklara aşağıdaki becerilerin öğretilmesi, daha sonraki okul ve sosyal yaşamları için oldukça önemlidir. Bunlar;

• Çocukların, oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı bölümlere, parçalara ve durumlara dikkatlerini yönelterek ‘’dikkati yoğunlaştırma becerileri’’
• Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ‘’taklit becerileri’’
• İsteğin ifade edildiği zaman gerçekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ‘’istekte bulunma becerileri’’
• Yetişkinin yönergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ‘‘yönergelere uyma becerileri’’
• Gelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması, ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ‘‘nesnelerle oynama becerileri’’
• Akranlar ile oynama için fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ‘‘başkaları ile oynama becerileri’’dir.

Genel eğitim programlarına otizmli öğrencilerin akademik ve sosyal kaynaştırılması zor bir süreç olarak karşımıza çıkarken, bu öğrencilerin özellikleri ve gereksinimleri bu bağlamda bazı önemli ipuçlarına dikkat edilmesi, bu süreçten en üst düzeyde fayda elde edebilmesini sağlayabilmektir. Smith(2007), otizmli öğrencilerin genel eğitim programlarına başarı ile katılımı için, dikkat edilecek öğretimsel uyarlamalara ilişkin bazı genel önemli ipuçları önermektedir. Bunlar tabloda özetlenmiştir.

Otizmli öğrencilerin genel eğitim sınıflarına kaynaştırılmasındaki başarı, başta sınıf öğretmenleri olmak üzere pek çok etmene bağlıdır. Ama daha önce de ifade edildiği gibi asıl rol, bu öğrencilerin kaynaştırıldığı sınıflardaki sınıf öğretmenlerine düşmektedir. Yapılan çalışmalar, kaynaştırılması uygun öğrencilerin kaynaştırma ortamlarında olumlu kazanımlar elde edebileceklerini gösterirken, yapılan araştırmaların uygulamaya dönük çıktıları şu şekilde özetlenmiştir;

• Sınıf öğretmenleri genellikle kaynaştırmaya uygun otizmli öğrencilerle olumlu etkileşimlerde bulunurken, ciddi problem davranışlarla karakterize otizmli öğrencileri sınıflarında daha az tercih etmektedirler.
• Öğrenci-öğretmen ilişkisinin niteliği ve otizmli öğrencinin akranları arasındaki statü ya da sosyal kabulü ile kaynaştırma ortamından elde edilecek olumlu sonuçlar arasında ilişki bulunmaktadır.
• Sınıfta öğretmen yardımcılarının bulunması uygulamaya dönük olumlu sonuçları da beraberinde getirmektedir.

Yapılan araştırmaların sonucuna dayanarak, (Turnnbull, Turnbull ve Wehmeyer, (2007,s.280)), otizmli öğrencilerin kaynaştırma uygulamalarına ilişkin bazı faydalı ipuçları önermektedir. Bunlar şu şekilde özetlenmiştir.

Otizmli Öğrencilerin Kaynaştırılmasına Yönelik İpuçları:

Neler gözleyebilirsiniz?

• Öğrenci ilgilenmediği ya da sıkıldığı etkinliklerde sırasında öne ve arkaya doğru sürekli sallanmaktadır.
• Öğrenci, teneffüste (oyun alanında) akranları ile grup oyunları oynamamakta ve tek başına bir köşede durmaktadır.
• Öğrenci, çok yavaş öğrenmekte ve basit kavramları bile öğrenmek için oldukça fazla zamana gereksinim duymaktadır.
• Gözlediğinize ilişkin muhtemel yaptıklarınız
• Yaptığını durmasını ona söyler ya da görmezden gelirsiniz.
• Yalnız kalmayı tercih ediyor diye düşünebilir ve müdahalede bulunmazsınız.
• Beklentilerinizi daha düşük tutar, ondan daha az şey istersiniz.

Alternatif olarak yapabilecekleriniz nelerdir?

• Neden öne ve arkaya doğru sallandığını öğrenmeniz için davranışın işlevini anlamanız gerekmektedir. O nedenle işlevsel davranış analizi yapmanız da davranışı anlamanıza yardımcı olacaktır.
• Bir ya da iki arkadaşı ile oynamayı öğretebilirsiniz ya da oyuna nasıl dahil olacağını ona öğretebilirsiniz.
• Görsel araç gereçlerden, resimli kartlardan ve müzikten yararlanarak soyut kavramları bile öğretebilirsiniz.

Akranları işin içine nasıl dahil edebilirsiniz?

• Akranlarına öğrencinin davranışlarını anlamaları için yardımcı olun ve anlatın. Onu kabul etmeleri için destekleyin.
• Öğrencinin davranışlarını anlayan ve onu en kabul edici akran ya da akranları ile eşleştirerek başlayabilirsiniz.
• Öğrencinin davranışlarını anlayan ve onu en kabul edici akran ya da akranları ile eşleştirerek akademik çalışmalarında ona yardımcı olmasını sağlayabilirsiniz.

Referanslar:

Smith, T., Scahill, L., Dawson, G., Guthrie, D., Lord, C., Odom, S., … & Wagner, A. (2007). Designing research studies on psychosocial interventions in autism. Journal of autism and developmental disorders, 37(2), 354-366.

Turnbull, A. P., Turnbull, H. R., Wehmeyer, M. L., & Shogren, K. A. (2013). Exceptional lives: Special education in today’s schools. Columbus, OH: Merrill.

Gürsel, O. (2017). Görme yetersizliği olan öğrenciler. Pegem Atıf İndeksi, 246-277.